Hengelo Ge Knipsels-02

#Ge 19/2024-10-11

voorgaande

Wetenswaardigheden, Zuivelfabrieken

Zuivelfabrieken kwamen en gingen

Informatie door prof. dr. Jos Lankveld i.v.m. een lezing op 26 mei 2011 te Doesburg en 24 oktober 2012 in Hengelo Gld.

Melk en melkproducten zijn door de eeuwen heen benut als voedingmiddel. Boter en kaas, bereidt op de boerderij waren zeer gewaarde handelsproducten. De kennis voor de ambachtelijke bereiding van boter en kaas berustte op ervaring en werd steeds door de boerin doorgegeven. Eind 19e eeuw kwam hierin een drastische verandering en ontstonden er op meerdere plaatsen melkinrichtingen en zuivelfabrieken. Het was het begin van een zeer dynamische periode voor de melkverwerking.

De dynamische periode eind 19e eeuw gold voor de gehele agrarische sector. Grote veranderingen brachten problemen en kansen. De landbouwcrisis, de slechte kwaliteit van boter en knoeierijen leidde tot groot verlies in marktaandeel voor boter op de Britse markt. Door de opkomst van de margarineproductie werd deze situatie verergerd. Kansen kwamen er echter in dezelfde periode door de opkomst van het gebruik van kunstmest en de introductie van de continu werkende roomcentrifuge.

De oprichting van een vakzuivelschool door de Geldersch-Overijsselse Maatschappij van Landbouw (GOMvL) in 1889 en de aanstelling van een wandelleraar moest de kennis van melk en melkverwerking op de boerderij op een hoger plan brengen. De heer J.J. van Weydom Claterbos, wandelleraar van de vakzuivelschool (1889-1897), gaf gedurende de winterperiode lezingen in bijna alle dorpen en buurtschappen in Gelderland. In de zomer volgde dan een cursus van een maand op een geselecteerde boerderij. Deze lezingen en cursussen waren veelal het sein voor de vorming van “een commissie tot oprichting van een zuivelfabriekje”.

De opwinding was groot, de bedoelingen goed maar het resultaat veelal teleurstellend; financiële middelen of vertrouwen ontbraken. Men keek liever de kat uit de boom.

De burgermeester van Hummelo en Keppel, C.W. Vrijland (1883-1920), hield in de algemene vergadering van de Geldersch-Overijsselsche Maatschappij van Landbouw juli 1889 een inleiding over het nut van de oprichting van boterfabrieken. Dat moet de aandacht hebben getrokken van de boterhandelaar C.P. Simonsz uit Harlingen. Deze begon in overleg met ‘Olden-Keppel’ over melklevering. Ondanks weinig bevredigend resultaat besluit hij een boterfabriekje te bouwen aan Contre Escarpe te Doesburg. De aanbesteding volgde 25 september 1890. Zomer 1891 start de ‘Geldersche Roomboterfabriek’ met de productie van boter en is daarmee een van de eerste in Gelderland. Angerlo en Wehl volgden in 1894, Steenderen in 1899. Toen afgescheiden melkleveranciers van Steenderen in Hoog-Keppel, na 25 jaar discussie, een eigen stoomzuivelfabriek kregen, droogde de melkstroom voor de ‘Geldersche Roomboterfabriek’ op en moest deze na bijna 25 jaar stoppen. Het verhaal van de melkverwerking in de regio Doesburg zal worden verteld aan de hand van een power-point presentatie. De presentatie, met veel beeldmateriaal, zal worden verlevendigd met verhalen over karakteristieke gebeurtenissen aangevuld met verschillende anekdotes.

http://oudhengelogld.nl/index.php?case=articles&id1=34&id2=160 404

Hengelo - (Gld.) 2/2

Blz.	Korte beschrijving part. Boterfabriekje 1895-1901 begonnen op handkracht sept. 1897 op stoom.
70-71	Afbeelding 4.17 kaartje regio Zutphen en Tabel 4.4 met gegevens van zuivelfabrieken in Regio Zutphen 001 tm 018 - zie boven
74	In plaatsjes als Keijenborg kon een part. fabriekje ontstaan omdat het de boeren niet lukte een coöperatie van de grond te krijgen. Schrijver noemt het mislukken van Steenderen en Doetinchem! Waarbij de inleiding op de vergadering van de GOMvL door Vrijland in 1888 - weer - wordt aangehaald. De komst van coöperaties in Steenderen (1899) en Hengelo in (1901) was de oorzaak van het stoppen in 1901
139	Nogmaals oorzaak stoppen van part. Keijenborg, Neede en Doesburg wa gebrek aan melk........
142-144	Ook hier weer, voor particulieren, geen melk, geen bestaansrecht! Ook was de komst van een coöperatieve fabriek, die de melk ‘weg nam’ einde fabriekje. In de periode 1894 -1896 werd er in Gelderland - GOMvL. - een discussie gevoerd over 1e opzet met handkracht fabriekjes (v. Weijdom Claterbos) of dadelijk, stevig aanpakken, met een Stoomzuivelfabriek (J. Bieleman) Blz. 144 nogmaals ontstaan part. Fabriekjes, vaak was de snelheid om de financiering rond te krijgen het grote struikelblok.........
265	Zuivelfabriek Keijenborg is nr. 014 in lijst zuivelfabrieken - Bijlage-2

Blz.	Korte beschrijving Coöp. Zuivelfabriek Hengelo 1901-1987
22	Over de kunstboterfabriek in Hengelo G., die in 1878 door G.J. Poesse was opgericht.
57	Tabel 4-1 Gemeenten - regioindeling in het boek gebruikt. Hengelo G werd ingedeeld in regio-1 Zutphen. Hierrin zaten de gemeenten; Zutphen, Warnsveld, Gorssel, Laren, Lochem, Vorden, Ruurlo, Borculo, Needen en dus Hengel Gummelo-Kellel, Steenderen, Doesburg, Angerlo en Wehl.
70-71	Afbeelding 4.17 kaartje regio Zutphen en Tabel 4.4 met gegevens van zuivelfabrieken in Regio Zutphen 001 tm 018 - zie boven
74	Zie boven bij Keijenburg!
81	In de regio Zutphen behoorde Hengelo G bij de subtoppers, dwz. melkverwerking tussen 2 en 5 mln. Kg. - Zie tabel 4.4
157	De jaar- en ledenvergadering werd soms geleid door een buitenstaander die vaak betrokken was bij de oprichting, in Hengelo was dat Notaris J.M. Koning. ‘Gezag en enige afstand tot het boerenbedrijf waren goede voorwaarden tot het leiden van dergelijke vergaderingebn’.
164	Directeur A. Hento komt voor op een lijst van candidaten voor dir. te Loenen in mrt. 1912
175	In de rubriek ‘kwesties’ gaat schrijver in op het gedoe rond directeur Hento. - Zie ook MAP.
176	Twee afbeeldingen van briefhoofden, met verschillende directeuren. Vóór 1905 vd. Burg en vanaf 1906 A. Hento., (uit Staphorst). Na 15 jaar ‘geruzie’ - aldus schrijver - verdween Hento naar Uithoorn en kwam er rust in de vereniging, bij de komst van een nieuwe directeur, J.C. Geertsma . Hij zou er bijna 40 jaar blijven tot zijn pensioen in 1961.
179	Hengelo was één van de fabrieken die in 1905 al een gedrukt jaarverslag. - Bevind zich in Coberco Archief Zutphen.
185	In 1905 verlangde men in Hengelo, blijkt uit een adv., voor de nieuwe machinist, dat deze kennis heeft van koeltechniek
186	Niets gevonden
197	Lijst (Afbeelding 5.50) met aantal uitgereikte (boter)diploma’s door de GOZ. Hengelo stond in de onderste regionen, met 3 stuks. - Eefde stond boven aan met 22 medailles.
198	Hengelo was niet altijd lid van de GOZ. Wel mede oprichter in 1896, maar stapte er in 1907 - na de komst van Dir. Hento, uit. Ze werd pas weer lid in 1920, na problemen, kort voor zijn vertrek!
200	Schrijver steld dat het niet duidelijk is welke fabrieken lid zijn geweest van de ECB - Eerste Coöp. Boterverkoopver, opgericht op 21 april 1906 - te Zutphen. Hengelo, Steenderen en Wilp, dwz. fabrieken uit de buur van Zutphen waren het wel.
203	Een later gestichtte fabriek, zoals Doetinchem, (1912) haalde melk weg bij reeds bestaande fabrieken uit de omgeving, zo ook bij Hengelo. Zij kon, doordat zij veel melk als consumptiemelk verkocht, een goede melkprijs betalen. - Zal vooral gespeeld hebben bij losse leveranciers!
231	Niets gevonden
232	Tabel 6.1 geeft de melkverwerking aan van de 9 overgebleven zuivelfabriekjes in regio-Zutphen. 1955, 1960 en 1965. Hengelo verwerkte resp. 8,96; 11,16 en 13,11 mnl. Kg. melk.
265	Zuivelfabriek Hengelo (G) is nr. 015 in lijst van zuivelfabrieken - Bijlage-2