Geplaatst als © versie

GEVELSTEEN HERINNERT AAN LIEMPDSE COÖPERATIE

Torenhaan sierde zuivelfabriek

DOOR HENK VAN WEERT

In aanloop naar Open Monumentendag in september belicht Brabants Centrum enkele opvallende en minder opvallende kleine monumenten. Vandaag deel 5: een gevelsteen die herinnert aan de vroegere coöperatieve zuivelfabriek aan het Raadhuisplein in Liempde.

Iets meer dan een halve eeuw had Liempde zijn eigen zuivelfabriek. De plek van cafetaria De Vuurput en van het enkele jaren geleden nieuw gebouwde bedrijfspand met appartementen (nu reclamebureau Stratega) was aan het einde van de negentiende eeuw een braakliggend perceel. Daar vestigde een commissie bestaande uit wethouder Jos Noyen, Piet van der Velden, Hannes van der Vleuten, Wout Avendonks en ‘meester’ Goossens een coöperatie waar boeren hun melk konden laten verwerken tot boter. Allemaal bedoeld om de keuterboertjes, die met moeite de eindjes aan elkaar konden knopen, iets meer rendement te bieden van hun melkopbrengst.

Om hun boterfabriek te kunnen bouwen, kochten de initiatiefnemers de in verval geraakte toren van de in 1864 afgebrande schuurkerk. Het grondplan van deze toren is te zien in het wegdek van het Tooseplein, nabij café De Punder. Maar eigenlijk stond de toren niet daar, maar enkele meters verder, aan de overkant van de straat, zo heeft de Liempdse heemkundige Jan van de Sande enkele jaren geleden aangetoond aan de hand van oude kadastrale kaarten. Zijn verhaal is na te lezen in het digitale archief van deze krant op www.brabantscentrum.nl en werd gepubliceerd op 24 december 2003.

AANBESTEDING

De aankoop van de toren was overigens niet onomstreden. Want Jozef van Dijk, een toenmalige Liempdse metselaar, had als enige ingeschreven op de openbare aanbesteding voor de sloop van de kerktoren. Die was door het gemeentebestuur via een advertentie in de Dommel- en Aabode, een voorloper van deze krant, bekend gemaakt. Van Dijk toonde zich bereid dat werk voor 25 gulden uit te voeren.

Maar nadat de inschrijvingstermijn was verlopen, meldden de oprichters van de boterfabriek zich en boden ze 50 gulden om het karwei te klaren. Dat onder de initiatiefnemers van de boterfabriek een wethouder was, maakte de zaak er waarschijnlijk niet gemakkelijker op. Uiteindelijk stemde de gemeenteraad ermee in dat de toren toch door de hoogste bieder mocht worden gesloopt. De stichters van de boterfabriek ontfermden zich niet alleen over de stenen; ook het kruis, de wijzerplaat en de torenhaan werden meegenomen, overigens tot ontevredenheid van burgemeester Wouter van de Laar.

De bouw van de Liempdse boterfabriek vond plaats in 1898 en de vroegere torenhaan werd prominent op het dak geplaatst. De naam voor de zuivelinrichting lag dan ook voor de hand: ’t Haantje.

ROMKAAR

Aanvankelijk waren de Liempdse boeren sceptisch over de boterfabriek, maar toen zij eenmaal de materiële vooruitgang roken, sjouwden ze nagenoeg elke morgen hun melk met de kruiwagen, hand- of hondenkar of met paard en wagen naar het Raadhuisplein. In wat verder afgelegen buurten, reden boeren om beurten de romkaar. Vrijwel dagelijks moet het een drukte van belang zijn geweest bij de melkfabriek.

Na het monsteren, wegen en centrifugeren, maakte de ‘boterkletser’ van de aangeleverde melk roomboter en karnemelk. De boter werd in een winkeltje per ‘kluit’ aan particulieren verkocht of ging in tonnen naar de botermijn in Roermond. De karnemelk ging voor enkele centen per liter de deur uit. In 1952 kwam een einde aan de Liempdse coöperatieve zuivelfabriek.

De woning die in 1929 naast het bedrijfspand is opgetrokken door voorzitter E. van de Sande van de boterfabriek, heeft bij de voordeur een gevelsteen. Het is de enige – en stille – getuige in het Liempdse straatbeeld van de vroegere zuivelfabriek.

De Sluitsteen – de tweejaarlijkse prijs voor een fraai monument of reeks daarvan in Boxtel – gaat dit jaar naar een klein monument. De plaatselijke monumentencommissie reikt de prijs uit op zaterdag 12 september tijdens Open Monumentendag. In de aanloop naar dit moment belicht Brabants Centrum een aantal onderwerpen die onder de noemer kleine monumenten vallen. De redactie heeft ze op eigen initiatief gekozen; behandeling in deze rubriek staat los van de beoordeling door de jury van de Boxtelse monumentenprijs.

Literatuur: Roger van Laere, ‘Van Liemt en de Boeremèrt’, Liempde 1981. Jean Coenen, ‘Baanderheren, boeren en burgers, een overzicht van de geschiedenis van Boxtel, Liempde en Gemonde’, Boxtel 2004.

 Bron: http://www.brabantscentrum.nl/oud_archief_2009/nieuws/0934_zuivelfabriek.htm

Geen frame - ga naar - www.zuivelhistorienederland.nl