http://www.bossche-encyclopedie.nl/panden/koningsweg%2043-41.htm

De Melkinrichting Sint-Jan

door Henny Molhuysen

Als ik, toen ik klein was, mijn moeder riep met de woorden: „Mama, de Sint-Jan”, betekende dat, dat de melkboer aangebeld had. Vandaag gaan we een kijkje nemen achter de voorgevel van Koningsweg 41-43.

Melkfabrieken bestaan nog niet zo lang. Nog in de vorige eeuw werd melk uitgevent door de zogenaamde 'melkboerinnen', die uit de dorpen uit de omgeving 's morgens vroeg de stad binnenkwamen met hun handkarren met daarop de koperen melkbussen. de kwaliteit van de melk was niet altijd even goed. Zo bleek er bij een controle in 1873, dat van de twaalf genomen monsters er slechts drie van goede kwaliteit waren. Sommige boeren lengden namelijk hun melk met water en meel aan.

Vanaf 1882 ging men proberen tot oprichting van een melkfabriek te komen. Toch duurde het nog tot 1907 dat de eerste steen gelegd werd door Elisabeth Hugenpoth en Jan van Rijckevorsel van de eerste melkfabriek in 's-Hertogenbosch, de particuliere melkinrichtting Sint-Jan aan de Koningsweg.

Niet alle boeren leverde hun melk aan deze inrichting. Een groot gedeelte bleef hun melk zelf aan de man brengen, waardoor er een grote onderlinge concurrentie heerste. Janus de Bekker, zoon van een van de grootste boeren uit Empel, nam in 1916 het initiatief hierin verandering te brengen. Hij wist een aantal boeren te overtuigen de Onderlinge 's-Hertogenbossche Melkinrichting te stichten. De boeren konden in een pakhuisje aan de Karrestraat hun overschot aan melk kwijt en hun voorraad aanvullen als zij een tekort hadden. Hoewel er prijsafspreken waren, hield niet iedereen zich daaraan. Bovendien kwam er een wet, die het verbood ondermelk te vervoeren die niet gepasteuriseerd was. Dat betekende het einde van de Onderlinge. Maar Janus de Bekker gaf het niet op. Er moest een coöperatie komen, die zou gaan samenwerken met een verwerkingsbedrijf. Daar was geld voor nodig. Op 29 september 1916 werd de Boerenleenbank voor 's-Hertogenbosch en omstreken opgericht. Op 1 februari 1918 werd vanuit de boerenbond besloten met een coöperatieve melkinrichting te beginnen. Uiteindelijk kocht men de te koop staande melkfabriek St.-Jan aan de Koningsweg.

Janus en Felix de Bekker stonden garant met hun vermogen. Felix met de nodige aarzelingen: „Janus, ge kunt veul en ge wilt veul, maar dit gaat te ver. Als het misgaat zijn we al ons kwijt!” Maar het ging niet mis, hoewel de directeur van de melkinrichting er in 1919 met de kas vandoor ging. Gelukkig werd er daarna een zeer deskundig man als directeur aangesteld, de Friese ingenieur F. Galema, wiens dochter Bets later met Leo, de zoon van Janus de Bekker trouwde.

In 1930 en 1940 werden er nieuwe fabriekspanden gebouwd in de Guldenvliesstraat. Dat wil niet zeggen dat het rooskleurige jaren waren. In 1943 moest de melkinrichting de Boerenleenbank verzoeken om de jaarlijkse aflossing een halfjaar uit te mogen stellen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kon men bij de St.-Jan, die een eigen watervoorziening had, water halen als de waterleiding kapot was. Na de oorlog werd tot in de jaren vijftig de melk nog bij de klanten gebracht op een duwkar en de melk afgemeten met een maatkan, die dan in de melkkan van de klant werd uitgegoten. Later kwam er gemotoriseerd vervoer en melkflessen. De fabriek aan de Koningsweg/Guldenvliesstraat werd te klein en men verhuisde naar Zuid, waar zij opging in Campina.

In het leeggekomen pand kwam een speelgoedgroothandel: Van Summeren. Toen deze in het begin van de jaren tachtig vertrokken was, werden de gebouwen gekraakt. Tegenwoordig biedt het rozecrème geschilderde complex onderdak aan het Melkfabriek Kunstenaars Initiatief en zijn er woningen en ateliers in ondergebracht. Maar de fabrieksschoorsteen van de melkinrichting steekt nog altijd boven de andere gebouwen uit.

 

Brabants Dagblad donderdag 1 februari 1996

S’-Hertogenbosch St. Jan 1918-heden (‘FC-butter’)

Geen frame - ga naar - www.zuivelhistorienederland.nl