Erf en Wereld

[171]

Moeilijkheden met het boter- en kaaskleursel zouden eerlang leiden tot de oprichting van een derde topcoöperatie, te weten de Coöperatieve Stremsel- en Kleurselfabriek. Dit zou één van de initiatieven worden, die in het verband van de Bond langzaam rijpten en die het patroon van coöperatief Friesland voor een lange reeks van jaren zouden bepalen.

[187]

In 1901 duikt het plan op om een stremselfabriek op coöperatieve grondslag te bouwen; vijf jaar later wordt dit plan inderdaad verwezenlijkt.

[195]

Een ander van Bondswege in 1901 genomen initiatief: de oprichting van de Coöperatieve Stremsel- en Kleurselfabriek zou in 1905 worden verwezenlijkt.

Met deze derde top-coöperatie, waarvan de acte van oprichting door achttien coöperatieve zuivelfabrieken was getekend, had men de derde hoek van het bolwerk voltooid.

[237]

Van klein tot groot - dat geldt zeker ook voor een ander lid van de coöperatieve familie, namelijk de Coöperatieve Stremsel- en Kleursel f abriek, een grootbedrijf dat zogezegd op de lebmagen van miljoenen kalveren is gebouwd.

Met als produkt het stremsel, dat het leb-ferment bevat: een zelfstandigheid die een vloeibare stof, inzonderheid melk, doet stremmen; een belangrijke, want onmisbare, hulpstof bij de zuivelbereiding.

Toen het zuivelbedrijf nog op de boerderij werd uitgeoefend, maakte de zuivelboer zèlf het stremsel. Hij reinigde de lebmagen van geslachte kalveren en droogde ze in de zon, of rookte ze in de schoorsteen. Voor het gebruik werden de lebmagen in reepjes gesneden en in zure wei of pekel afgetrokken. Op deze eenvoudige, om niet te zeggen primitieve wijze verkreeg de boer zijn stremsel, dat dikwijls weinig

constant en onzuiver van samenstelling was.

Toen de fabriekmatige zuivelbereiding opkwam, hield reeds de particuliere handel zich onledig met het bereiden van stremsel. De moeilijkheden die de Bond ondervond met zijn contractant van stremsel, en anderszins de noodzakelijkheid om ten behoeve van de aangesloten zuivelfabrieken steeds en altijd te kunnen beschikken over hulpstoffen, die constant en zuiver van samenstelling waren, leidden destijds tot de stichting van een coöperatieve stremselfabriek. Zij werd - wij schreven het reeds -, in 1905 opgericht. In het begin waren negentien Bondsfabrieken bij de nieuwe top-coöperatie aangesloten. Dit aantal nam hand over hand toe. In de loop der jaren steeg de productie aanzienlijk, zodat de gebouwen telkens moesten worden uitgebreid.

Het laboratorium van de Stremselfabriek werd in 1933 onder leiding van een eigen chemicus gesteld. Met het Rijks-Landbouw-Proefstation te Hoorn werd de grondslag voor een nauwe samenwerking tussen beide instellingen gelegd.

In de fabriek worden, behalve stremsel, nevenprodukten vervaardigd als boter- en kaaskleursel, ijzervrij chloorcalcium, reinigingsartikelen voor zuivelwerktuigen, uierzalf, kaaswas enz.

Thans zijn 156 fabrieken bij de Stremselfabriek aangesloten, die tezamen tachtig procent van de totale productie afnemen. Bovendien betrekken 44 kaasmakende verenigingen, via de Centrale Aankoop van de F.N.Z., zestien procent van de productie; het restant van vier procent wordt aan diverse bedrijven geleverd. In haar betrekkelijke onopvallendheid vervult de Stremselfabriek een zeer belangrijke rol; zij won zich een reputatie doordat zij produkten van zuivere kwaliteit en constante samenstelling levert, terwijl de prijs van het stremsel bijvoorbeeld nagenoeg geregeld een gulden beneden de prijs ligt, die particuliere fabrieken noteren. De kwaliteit-bepalende en prijscorrigerende werkzaamheid [238] van de Stremselfabriek heeft een einde gemaakt aan de ongelegenheid, waarin de coöperatieve zuivelfabrieken zich vóór 1905 bevonden, gehandicapt als zij waren door het gedwongen gebruik

van minder deugdelijke hulpstoffen, die in de particuliere fabrieken werden

vervaardigd.

  Zie ook “Erf en Wereld” J.P. Wiersma 1959

▲  Knipsels Kaasstremsel vóór 1905

Link: CSK food enrichment

▲  1902 Besluit vergadering FBvCZ ‘onderzoek naar oprichting coöp. Kleur- en stremselfabriek’

Geen frame - ga naar - www.zuivelhistorienederland.nl