#Ut/2020-08-04

voorgaande

voorgaande

Wat gaat er gebeuren met zuivelfabriek Eemlandia in Bunschoten?

TOEN EN NU

Elk zichzelf respecterende dorp of stad kreeg eind 19de, begin 20ste eeuw een zuivelfabriek. De meesten zijn de afgelopen decennia gesloopt, maar in Soest en Bunschoten zijn ze bewaard gebleven.

Johan Hardeman 21-06-2018, 12:12

Een verwilderd perceel, een verroest toegangshek en ingegooide ruitjes: de gloriejaren van zuivelfabriek Eemlandia in Bunschoten-Spakenburg zijn allang voorbij. De afgelopen jaren voerden de gemeente en eigenaar een felle juridische strijd over de restauratie van het pand. Op 7 juni besloot de rechter dat eigenaar HMV binnen zes weken moet beginnen met renoveren.

Elders is het minder goed afgelopen met de ooit zo statige zuivelfabrieken. In Amersfoort en Hoogland zijn respectievelijk in 1987 Melkfabriek Amersfortia en in 1980 de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Hoogland met de grond gelijk gemaakt. Een andere mogelijkheid was er ook niet. Beide panden stonden al jaren leeg. En over de historische en culturele waarde van industriële panden werd indertijd nog nauwelijks nagedacht. Alleen de namen van de nieuwbouw op de plekken waar de fabrieken vroeger stonden doen nog herinneren aan de historie. Aan de Scheltussingel in Amersfoort verrees het Amersfortia wooncomplex en in Hoogland kwam appartementencomplex Zuivelhof.

Boterfabriek

Aan het einde van de 19de en in het begin van de 20ste eeuw werden overal in Nederland de eerste zuivelfabrieken gebouwd. De Friese boer Jogchum van der Wal begon in 1907 een melkdistributie en een boterfabriek in een oude tabaksschuur aan de Scheltussingel in Amersfoort. In 1908 werd er een stoommachine geïnstalleerd om melkproducten te kunnen maken. Hij haalde steeds meer melk op bij melkveehouders uit de directe omgeving. De oude schuur groeide in 1929 uit tot de zuivelverwerkings- en distributiefabriek Amersfortia, waar wekelijks 40.000 liter melk werd verwerkt.

Eind jaren 40 verwerkte de inmiddels volautomatische machines melk tot onder meer yoghurt, havermout, rijstepap, bloempap, chocolademelk en vla. In 1949 werd de coöperatieve fabriek overgenomen door de Melkunie. In de jaren 70 sloot het bedrijf.

De meeste andere zuivelfabrieken in de regio volgden een soortgelijk tijdspad. Bij hun oprichting gaven de bedrijven blijk van de modernisering en industrialisatie in de landbouw, die aan het begin van de twintigste eeuw plaatsvond in Nederland. Maar pakweg zestig jaar later waren de lokale zuivelfabrieken te klein om nog mee te kunnen draaien in de ratrace van de grote melkfabrikanten.

Vanaf de jaren 70 sloten steeds meer zuivelfabrieken hun deuren. De ooit zo fiere schoorstenen, die decennialang boven dorp of stad uitstaken, werden met donderend geraas neergehaald. Zoals in Hoogland, waar de bakstenen schoorsteen wel 36 meter hoog was. Op 13 november 1980 probeerden slopers de schoorsteen met hulp van zeven stuks springstofladingen om te laten vallen. Pas bij de tweede poging, ging de schoorsteen omver. Met hulp van vijf kilogram dynamiet en onder grote belangstelling van de Hooglanders.

Monument

Op andere plekken, zoals in Bunschoten-Spakenburg en Soest, bleven de zuivelfabrieken staan. Beide panden zijn inmiddels een gemeentelijk monument. De Soester, aan de Middelwijkstraat, is het best bewaard gebleven. Het robuuste gebouw heeft, ondanks dat het al decennia geen zuivelfabriek meer is, nog niets van zijn charme verloren.

Op de voorgevel staat met grote letters Zuivelfabriek De Soester geschilderd. Aan de voorzijde is een laad- en losplatform. In 1933 werd de boterfabriek verbouwd naar een ontwerp van de Soester architect Arnold Brouwer. Een paar jaar later werd de fabriek, die inmiddels melkfabriek was geworden, aan de achterzijde uitgebreid. Na de oorlog produceerde de fabriek alleen nog poederkaas. Totdat alle activiteiten omtrent zuivel in 1949 werden gestaakt. De afgelopen twintig jaar was het pand in bezit van Smeeing Onroerend Goed. Tot augustus 2017 was vintagewinkel Vint Soest er gevestigd. Onlangs wisselde de oude zuivelfabriek van eigenaar. Ondanks alles heeft De Soester de tand des tijds goed doorstaan. Nog altijd staat het pand met de 26 meter hoge schoorsteen fier overeind.

Toekomst van Eemlandia onduidelijk

Het is al jaren de vraag wat er gaat gebeuren met zuivelfabriek Eemlandia in Bunschoten-Spakenburg. Het verwaarloosde pand staat midden in een woonwijk en buren klagen herhaaldelijk dat de ruiten worden ingegooid.

In 1997 heeft de gemeente het pand en de bijbehorende grond verkocht aan de Hollandsche Maatschappij voor Vastgoedontwikkeling (HMV). De afspraak was dat het bedrijf woningen zou realiseren en dat is gebeurd. De gemeente en HMV kregen echter al gauw een langdurig conflict over de andere afspraken. In 2015 sommeerde de gemeente HMV zich aan de afspraken te houden. Dat is deels gebeurd. Maar daarmee is de kous nog niet af. Een deel van de afgesproken restauratiewerkzaamheden aan de oude zuivelfabriek moeten binnenkort gebeuren. Ook moet het bedrijf nog een saneringsbijdrage aan de gemeente voldoen van tienduizenden euro’s.

Voormalige zuivelfabriek ‘De Soester’ te Soest                                                                   bron: zie link

Voormalige zuivelfabriek ‘Eemlandia’ te Bunschoten-Spakenburg                         bron: zie link

Zuivelfabriek Eemlandia in Bunschoten – gerestaureerd voor wie?

In Bunschoten was van 1928 tot 1963 zuivelfabriek Eemlandia in bedrijf. Eemlandia is als gebouwencomplex de laatst overgebleven complete melkfabriek in de provincie Utrecht. Na een grondige restauratie in 2006 is het van herbestemming niet gekomen. Dat kan niet aan de fraaie gebouwen liggen.

De zuivelindustrie ontstond door de uitvinding van centrifuges voor het ontvetten van melk, dat was laat in de 19e eeuw. Op efficiënte wijze kon daarna boter gemaakt worden. Al in 1900 stond in Bunschoten de particuliere stoomzuivelfabriek De Kleine Pol, die in 1918 onderdeel werd van de Bunschoter Coöperatieve Verkoopvereniging van zuivel-en melkproducten Eemlandia. De toegenomen transportmogelijkheden maakten het mogelijk om de melk in een groter gebied op te halen. Een grotere fabriek geeft meer mogelijkheden om efficiënt te werken. Ook de technologie was verder ontwikkeld. Het ketelhuis ging meer functies vervullen, zoals het vacuümdrogen van melk voor melkpoeder.

De fabriek Eemlandia is in 1918 in gebruik genomen onder leiding van Tj. Hoogekamp en S. Swart. In 1928 brandde de fabriek uit en werd herbouwd en uitgebreid met een poederpakhuis. In 1938 volgde een uitbreiding met een caseïnefabriek, daarin werd het melkeiwit uit de ondermelk gehaald voor o.a. kaasproductie. In 1951 volgde een pakhuis annex melkverstuivingspand. In 1957 fuseerde de fabriek met C.M.C. in Den Haag. Als gevolg van een reorganisatie is in 1963 de vestiging in Bunschoten gesloten.

Het gebouw is sinds die tijd niet meer in gebruik als melkfabriek. In 2006 werd een uitgebreide restauratie van het pand afgerond. De 28 meter hoge gemetselde fabrieksschoorsteen kwam op de plaats van het in 1971 gesloopte exemplaar. De Eemlandia is Rijksmonument. Het pand wacht nog op een definitieve herbestemming.

Datering 1928

Adres Veenestraat 44, 3751 GJ Bunschoten-Spakenburg

Soort industrieel complex met gebouwen van cultuurhistorische waarde

Trefwoord lokale agro-industrie

Veenestraat – Eemlandia melkfabriek andere zijde

Bunschoten – Eemlandia melkfabriek uit 1918

Bunschoten - 3/3