Een enkeling besefte gelukkig dat de enige remedie lag in het zich organiseren ten behoeve van productie en afzet. In weerwil van de crisis en het geldgebrek dat die met gezamenlijk zuivelfabriekjes op te zetten. Zo kon de eerste Drentse zuivelfabriek bij Rogat (De Wijk) op 29 januari 1889 in bedrijf worden gesteld 1). Al spoedig volgden vele andere en binnen enkele jaren had vrijwel elk dorp zijn eigen zuivelfabriek of - fabriekje. De meeste van deze fabriekjes waren echter maar klein van opzet. Zo ook het in 1896 opgerichte z.g. hand­krachtfabriekje van Een (Gem. Norg) waarover in het hierna volgende artikel -  van Werkman - meer .

In 1898 verwerkte men daar de melk van twaalf deelgenoten, zo'n 221.900 liter, met een hand­krachtcentrifuge tot 7.100 kg boter 2). Ter vergelijking: op de stoomzuivelfabriek te Rogat werd in datzelfde jaar 3.086.300 liter van 110 deelgenoten verwerkt tot 112.900 kg boter.

Al even snel als ze gekomen waren, verdwenen de handkrachtfabriekjes weer van het agrarische toneel. Uiteindelijk bleek ook in die dagen een zekere concentratie van de ver­werking toch rendabeler te zijn, ook al omdat de stoomzuivel-fabrieken in staat bleken een beter product te maken.

In 1903 telde Drenthe nog 102 zuivelfabrieken, waarvan ruim de helft (59) nog handkrachtfabrieken waren 3). In 1914 waren van de 63 bij het Botercontrólestation te Assen aangesloten fabrieken nog slechts vijf handkrachtfabriekjes 4). Desondanks hebben deze kleine fabriekjes een moeilijk te overschatten rol gespeeld in het omschakelingsproces dat rond het midden van de 19e eeuw in de landbouw op de zandgronden op gang kwam.

Integrale overname uit "Ons Waardeel" Tijdschrift van de Drentse Historische Vereniging voor geschiedenis en genealogie  1983 nr. 2 Onderstaand verhaal is een inleiding bij het verhaal - in ditzelfde tijdschrift - geschreven door E.J. Werkman. - zie index

HET KLEINE BEGIN VAN DE ZUIVELINDUSTRIE             

door Jan Bieleman

De tweede helft van de negentiende eeuw was ook in landbouwkundige zin een tijd van verandering. De grote vraag naar boter, vooral vanuit Engeland, was er de oorzaak van dat al voor het midden van de eeuw het prijspeil van boter in verhouding tot dat van rogge zich veel gunstiger ontwikkelde. Veel boeren op de zandgronden gingen sinds­dien dan ook steeds meer werk maken van de boterbereiding op hun bedrijven. Maar de kwaliteit van de boerenboter, vooral van die van de zandgronden was slecht en de afzetkanalen waren primitief georganiseerd. Toen dan ook in de jaren van  „de grote landbouwcrisis" (1878-1895) ook de boterprijzen daalden, dreigden de Nederlandse boeren op de Engelse markt het onderspit te delven tegen de Denen. De Deense boeren waren er al in een eerder stadium toe overgegaan hun boter op grotere schaal en volgens nieuwere methodes te verwerken. Hierdoor waren ze in staat een beter product van een uniforme kwaliteit te leveren. De wijze waarop de boeren hier hun boter afzetten via winkeliers of rondreizende boterhandelaren, vaak op basis van ruilhandel, maakte dat ze aanvankelijk ook maar weinig verweer hadden tegen de voor hen verslechterende situatie.

  Ook als pdf-versie

Geen frame - ga naar - www.zuivelhistorienederland.nl

HET KLEINE BEGIN VAN DE ZUIVELINDUSTRIE